Çev: KIP GUPSE ALTINIŞIK
“PERİT KBC Toplum Derneği” tarafından, Kabardey-Balkar Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Kanokho Arsen, Dünya Çerkes Birliği Başkanı Ajako Kanşobi ve Sivil Toplum Kuruluşları Koordinasyon Kurulu Başkanı Kalmık Jilebiy’e hitaben yazılan mektup:
Çarlık Rusyası’nın, Rus-Kafkas savaşları sürecinde (1763-1864) ve sonrasında uyguladığı yayılmacı politikaları sonucunda, Adığe (Çerkes) halkına telafisi mümkün olmayan zararlar verilmiştir. Özgürlük ve bağımsızlık uğruna savaşan Çerkes halkının bir kısmı katledilmiş, hayatta kalmayı başarabilenlerin büyük çoğunluğu da Osmanlı İmparatorluğu’na sürülmüşlerdir.
1994 yılı mayıs ayında, Rus-Kafkas savaşlarının sona ermesinin 130.yıl dönümünde, Rusya Federasyonu devlet başkanı B.N.Yeltsin, Kafkas halklarına hitaben yapmış olduğu konuşmada: “…İçinde bulunduğumuz zaman Rusya’da hukukun üstünlüğünü inşa etme ve insani değerlere öncelik tanıma zamanıdır. Rus-Kafkas savaşlarında Çerkesler cesurca savaşarak, yalnızca vatanlarını korumak için değil, millet olarak var olabilmek için mücadele etmişlerdir. Ancak 18. ve 19. yüzyıllarda meydana gelen trajik olaylar, bizim tarafımızdan doğru değerlendirilememiş ve Adığe repetriyantların vatanlarına geri dönmeleri konusuna gereken önem verilmemiştir.” diyerek, Çerkeslerin bağımsızlık ve özgürlük için verdikleri savaşta haklı olduklarını kabul etmiştir.
Kabardey-Balkar ve Adıgey Cumhuriyetleri, yurt dışında yaşayan soydaşları ile ilişkilerini güçlendirmek ve arttırmak yönünde, özellikle vatanlarına geri dönüş sürecini kolaylaştırmak amaçlı, farklı zamanlarda bazı düzenleyici kararlar almışlardır.
Bu kararlardan bazıları şunlardır:
1. Adıgey Cumhuriyeti, 29.05.1997 tarihli, “Repetriyant (Vatanına Geri Dönüş) Yasası”,
2. Kabardey-Balkar Cumhuriyeti, 06.07.2001 tarihli, “Repetriyant (Vatanına Geri Dönüş) Yasası”,
3. Kabardey-Balkar Cumhuriyeti, 19.05.2009 tarihli, “Yurtdışında Yaşayan Soydaşların Anavatanlarına Geri Dönüşü İçin, 2009-2011 Yıllarında, İlişkilerin Geliştirilmesi ve Gerekli Önlemlerin Alınması Çalışmalarının Yapılması” konulu hükümet kararı,
4. Adıgey Cumhuriyeti, 01.12.2004 tarihli, “Soydaşlara RF’ da Sürekli Oturum İzni Verilmesi İle İlgili Devlet Politikası Oluşturulması” ile ilgili yasa,
5. Adıgey Cumhuriyeti Devlet Danışma Kurulu’nun, 21.11.2008 tarihli, cumhuriyetin insani program hedefleri kapsamında 2009-2011 yıllarında gerçekleştirilmek üzere, “Yurtdışında Yaşayan Soydaşlar İle İlişkilerin Geliştirilmesi ve Güçlendirilmesi” ile ilgili kararı.
Ancak tüm bu düzenlemeler ve kararlara rağmen olumlu sonuçlar görülmemektedir. Göç servisinin resmi istatistik verileri göstermektedir ki, geri dönen soydaşların sayısı artmamakta, hatta azalmaktadır.
Bize göre bunun başlıca nedenleri; yabancı uyruklular için, ülkeye giriş-çıkışları düzenleyen Rusya Federasyonu’nun katı uygulamaları ve özellikle Adığe (Çerkes) repetriyantlar için geçici ve sürekli oturum izinleri ile vatandaşlık başvuru belgelerinin hazırlanmasında ve elde edilmesindeki zorluklardır.
Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti’nde gerçekleşmiş olan Çerkes sürgününe de dikkat çekmek istiyoruz. Bu cumhuriyet de sürgüne maruz kalmış bir bölge olmasına rağmen, yurtdışında yaşayan soydaşlarımız ile ilişkilerin geliştirilmesi ve arttırılması yönünde ve geri dönüşü kolaylaştırıcı – KBC ile AC’de olduğu kadar dahi- hiçbir çalışma yapılmamıştır.
24.05.1999 tarihinde kabul edilmiş olan “Rusya Federasyonu’nun Yurtdışında Yaşayan Soydaşları İçin Devlet Politikası Federal Yasası” 23.07.2010 tarihinde değiştirilmiştir. Bu yasa ile bağlantılı olarak, 179-F3 no’lu, Dünya Çerkes Birliği uygulama komitesinin çalışma planında, soydaşların geri dönüşü konusundaki, değiştirilmiş olan paragraf da dahil olmak üzere, bütün “Adığe Haselere” bu yasayı duyurarak, uygulanabilmesini ve işler hale getirilmesini organize etmek gerekmektedir.
Ancak “RF Soydaşlar Yasası Devlet Politikası Federal Yasası”, demografik sorunları olan ve ciddi işgücü açığı bulunan, Sibirya gibi Rusya’nın uzak doğusunun da bulunduğu 12 bölgeyi kapsamaktadır.
Tarihi Çerkes topraklarında, RF’nun söz konusu bu bölgelerde olduğu gibi, demografik sorunlar ve yoğun işgücü açığı bulunmadığı için, bu yasa çerçevesinde, ulusal sorunların çözümü için geri dönüşe izin vermediği için federal programdan yararlanma kapsamına girememektedir.
Sadece devletin yüksek mercileri tarafından yapılacak insani değerlendirmeler ve adil bir çözüm için, repetriyantlara, anavatanlarına engelsiz dönebilme hakkı kazandıracak yasaların hazırlanması ve repetriyantlara yapılacak devlet desteği, Adığe ulusunun tarihi haklılığının kabulü için zemin oluşturacaktır. Böylelikle RF’nun diğer halklarıyla Çerkes halkı arasında, güvene dayalı bir ilişki ve işbirliği tesis edilmiş olacaktır.
18. ve 19.yüzyıllarda Adığelerin başına gelmiş olan trajedinin, tarihi ve politik haklar çerçevesinde, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nun 13 Eylül 2007 tarihli, 61/295 Sayılı Yerli Halklar Hakları Bildirisi’nin 6. maddesinde:
“Her yerli halk mensubunun bir vatandaşlığa sahip olma hakkı vardır” kararı yer almaktadır.
Aynı bildirinin 28. Maddesi ise şu kararları içermektedir:
1. Yerli halklar, geleneksel olarak sahip oldukları veya diğer bir yoldan işgal ettikleri ve gerekli bilgilere sahip olarak özgürce verecekleri ön onayları olmaksızın ellerinden alınan, el konan, işgal edilen, kullanılan veya zarar verilen arazi, toprak ve kaynaklar için geri iadelerini kapsayacak şekilde tazminat almak hakkına sahiptir. Bunun mümkün olmaması halinde adil, adilane ve adaletli bir bedel almaya hakkı vardır.
2. İlgili halklar özgür iradeleriyle aksi yönde bir karar almadıkça tazminat aynı miktarda, özellikte ve yasal statüye sahip arazi, toprak ve kaynaklardan oluşmalı veya maddi bedel ödenmeli ya da diğer uygun tazminat yolları seçilmelidir.
Tüm bunlar göz önüne alınarak, insani haklar ve özgürlükler bağlamında Adığe repetriyantların geri dönüşü için, bugünkü yasalar ve bu yasalar çerçevesinde uygulanan ve uygulanacak programlar için yapılacak değişiklikler ve ekler konusunda RF devlet başkanına ve Duma’ya başvurulması gerekmektedir.
Bunlara istinaden:
1. Geri Dönüş Hakkı: Anavatanına dönmek isteyen her Adığe (Çerkes) “repetriyant statüsünü” alabilmelidir.
2. RF Vatandaşlık Yasası’nın 11. maddesine eklenmek üzere, “Repetriyant statüsü” vatandaşlık hakkı sayılmalıdır.
3. RF Vatandaşlık Yasası’nın 12. maddesine eklenmek üzere, ana-baba çocuk sahibi oldukları esnada kendileri RF vatandaşı değillerse dahi, repetriyant olarak kabul edilen ebeveynlerin talepleri halinde, anavatanında doğan çocuk RF vatandaşı sayılmalıdır.
4. RF Vatandaşlık Yasası’nın 13. maddesine eklenmek üzere, repetriyant olarak kabul edilenler RF vatandaşlığı hakkına sahip olabilmeli ve 6 ay içerisinde de vatandaşlık hakkı alabilmelidirler. (Yasada mevcut bulunan koşullar arasından; bankaya para yatırma, ülkede sürekli ikamet etme, Rusça bilme zorunluluğu olmaksızın, önce geçici oturum, sonra da sürekli oturum alma aşamalarından geçme zorunluluğu bulunmaksızın.)
5. Daha önce sürekli oturum belgesi almış olanlara da “repetriyant statüsü” kapsamında RF’daki ikamet süresi dikkate alınmaksızın RF vatandaşlığı verilmelidir.
6. RF vatandaşlığı talep etmeden sürekli oturum belgesi almak isteyen repetriyantlara da, geçici oturum aşaması beklenmeden hemen sürekli oturum verilmelidir.
7. “Repetriyant statüsü” ile sürekli oturum başvurusu için soydaşlarımızın halen yaşamakta oldukları ülkelerin konsolosluklarına başvuru yapabilmelerini sağlayacak uygun koşulların yaratılması düşünülmelidir.
8. Repetriyant statüsünde olanlar, RF içerisinde tarihsel topraklarını kapsayan her yerde kendilerine tahsis edilecek arazilerde yaşayabilmelidirler.
9. Adığelerin (Çerkeslerin ) anavatanlarından sürülmelerinin üzerinden 150 yıla yakın bir zaman geçmiştir. Bu zaman zarfında yaşadıkları ülkelerde kurmuş oldukları düzenler göz önünde bulundurularak, ailelerin parçalanlığı gerçeğinden hareketle, hem RF’da hem de halen yaşamakta oldukları ülkelerin vatandaşlık haklarına sahip olma hakları sağlanmalıdır. Çifte vatandaşlık hakkı tanınmalıdır.
Bu taleplerimiz göz önüne alınarak gerekenlerin yapılması konusunu bilgilerinize sunarız.