ЯПЭ ГУКЪИНЭ BİRİNCİ DERS

А а  —  а Е е  —- е  И и  — i  У у — u Ы ы  —- ı О о  — o Э э — (a-e)

Bu yedi sesli harften ilk dört tanesi diğer sessiz harflerle hece oluştururken belirtilen şekilde okunmakla birlikte tek başlarına veya hece, sözcük başlarında;

A а Ğa şeklinde okunur, fakat bu tam olarak ğa değil de  ( a ) sesinin çıktığı yerden çıkan,  orada oluşan bir ğa dır, gırtlaktan oluşmaz.
E e Ye  şeklinde okunur. ye  deki e de ( a – e ) arası bir sestir
И и Yı  şeklinde okunur
У у w veya Arapçadaki vav harfinin sesi ile okunur.
М м  Türkçe m harfi ile aynı sesi verir  mı diye okunur.

 

мы — mı   ма –ma мо –mo мэ ми  –mi  мий –miy  мей –mey

е ve и ile biten sözcüklerin sonuna gelen  й sona y sesi ekler.

мы — bu мо — şu   а — o  

Bunlar belirteç harfi almamış, işaret sıfatlarıdır, sonrasında isim veya bir şey almak durumundadırlar.

Ауэ  — fakat уэ  — sen уи  –senin   и — onun

 

Н н Türkçe n harfi ile aynı sesi verir, nı diye okunur.

 

ны –nı  нэ  — ne на –na ну–nu но –no ней — ney ний — niy 

 

нанэ – nine унэ – ev уанэ – eğer (atın üzerine konan)
нану – bebek нэ – göz ней – kötü göz ( le bakmaktaki)

 

Р р Türkçedeki r harfi ile aynı sesi verir, rı diye okunur.

 

ры  рэ  ра ро  ру  ара урэ уэра рауэ мауэ марэ римэ рамэ нур

Bu dilde tek başlarına anlamları olmayan  ы ve р sesleridir. Diğer tüm sesler anlamlıdır.

Bu iki harf ise diğer harfler arasında dolgu, kaynaştırma veya benzeri görevler  alırlar.

p  nesnelerin veya isimlerin veya isimlerin yerini tutan sözcük sonlarına gelerek onları belirtili hale getirir. İsimleri i haline getirir.

унэ — ev  унэр  — evi  унэм — eve унэу  — ev olarak

 

мы          мо         а  Bu   şu   o    işaret sıfatı
мыр        мор        ар  Bu  şu  o   işaret yoluyla isimlerin yerini tutan sözcükler.  İşaret ettikleri nesneleri belirtili hale getirirler.

             

мыр – bu мор – şu ар – o
мыра? – bu mu? мора? – şu mu? ара? – o mu?

 

Унэр  мыра? (Bahsi geçmiş) ev bu mu? Мыр уэра? Bu sen misin?
Унэр мора? Ev şu mu? Мор  уэра? Şu sen misin?
Унэр  ара? Ev o mu? Ар уэра? O sen misin?

 

С с Türkçe s harfi ile aynı sesi verir, sı diye okunur.

 

сы  сэ си сей

 

сэ – ben си – benim си унэ – evim
уэ sen уи – senin уи унэ evin
а – o и – onun и унэ – evi

 

си нанэ
benim ninem
си уанэ
benim eğerim
си нану
benim bebeğim
синэ
benim gözüm
уи нанэ
senin ninen
уи уанэ
senin eğerin
и нану
senin bebeğin
 уинэ
senin gözün
и нанэ
onun ninesi
и уанэ
onun eğeri
и нану
onun bebeği
инэ
onun gözü

 

 

Ш ш Türkçe ş sesi ile aynı sesi verir,  şı diye okunur.

 

шы шэ ша шу

 

шы – at шы  – kardeş
сиш – atım сиш    – kardeşim
уиш – atın уиш  – kardeşin
шу – atlı иш – kardeşi
иш – atı

 

шэ – götür (onu götür emir)

сышэ — beni götür. ( taşınmayan şeyler için)

Burada görüldüğü gibi  си уи и  kısa veya tak heceli sözcüklere bitişik yazılır, uzun ve çok heceli sözcüklerde ayrı yazılır.

 

Щ щ ş’  Türkçede karşılığı olmadığından ses öğreticiden alınmalıdır.

 

Bu ses şu andaki durumu belirten sestir.

Fiil sonuna gelerek o fiile yapılmış edilmiş durumda ( dır ) anlamı katar.

İsim veya sıfat veya ismin yerini tutan sözcük sonuna gelerek odur budur gibi anlamlar katar.

Мыр  унэщ Bu evdir. Мыр  нанэщ .Bu ninedir Мыр  анэщ. Bu annedir
Мыр  сэращ Bu benim Мыр  уэращ Bu sensin Мыр аращ. Bu odur
Мыр  шыщ Bu attır. Мыр  уанэщ Bu eğerdir Унэр мыращ (Bahsettiğimiz) ev budur.

 

Bu  cümlelerde  щ  kalkarsa cümle soru cümlesi olur.

Мыр унэ?
Bu ev mi?
Мыр  уанэ?
Bu eğer mi?
Мор  нанэ?
Şu nine mi?
Ар   шы?
Bu at mı?
Унэщ
Evdir
Уанэщ
eğerdir.
Ар нанэщ
O ninedir.
Шыщ
Attır.
Мыр сэ си унэщ
Bu benim evimdir
Мыр  сэ  си уанэщ
Bu benim eğerimdir.
Ар  сэ си нанэщ
O benim ninemdir
Ар Умар ишщ
O Ömer’in atıdır.

 

Мор  сэ  си анэщ  —  Şu  benim annemdir.

 Щынэ — kuzu щынэр — kuzuyu  щынэм — kuzuya

 

Щынэр    шэ – Kuzuyu götür.
Нанэ   и  щынэр  шэ – Ninenin kuzusunu götür.
Си  нанэ  и щынэр шэ – Ninemin kuzusunu götür.
Мыр  щынэщ – Bu kuzudur
Мыр нанэ и щынэщ – Bu ninenin kuzusudur
Мыр Умар и  щынэщ – Bu Ömer’in kuzusudur

 

Мыщэ Ayı Нысэ  Gelin
Мор  мыщэщ Şu ayıdır Мыр  нанэ и нысэщ Bu ninenin gelinidir.
Мор Умар и мыщэщ Şu Ömer’in ayısıdır Нысэр унэм шэ Gelini eve götür
Ар  Умар и мыщэ? O Ömer’in ayısı mı? Мыри  Умар и нысэщ Bu da Ömer’in gelini
Ар  Умар и мыщэщ O Ömer’in ayısıdır Ари  унэм шэ Onu da eve götür.

 

мы — Olumsuzluk ekidir. Yapma etme eyleme gibi anlamlar oluşturur.

 

Т т Türkçe  t harfi ile aynı sestir. tı diye okunur.   ты   тэ   та   ти   то

 

матэ — sepet танэ — dana щыт — ayakta dur (emir) щыс — Otur (emir)

 

Нанэ  щысщ. —  Nine oturuyor.
Умар щытщ
   — Ömer ayakta duruyor.

Умар, танэр унэм шэ Ömer, danayı eve götür.
Умар, танэр унэм умышэ Ömer, danayı eve götürme
Мыщэр  унэм шэ Ayıyı eve götür.
Мыщэр унэм умышэ Ayıyı eve götürme.
Щынэр унэм шэ Kuzuyu eve götür.
Щынэр  унэм умышэ Kuzuyu eve götürme

 

умышэ  — у – мы – шэ    у — sen   мы — yapma etme  шэ — fiil   — Sen götürme.

 

Нанэ  унэм сшащ Nineyi eve götürdüm (götürmüş durumdayım)
Щынэр  унэм сшащ Kuzuyu eve götürdüm.
Умар  унэм сшащ Ömer’i  eve götürdüm

 

с — Ben (götüren)

ш — Fiil kökü(götürmek)

а – Sıfatlaştırma eki

щ — Götürmüş durumdayım ( dır )

Götürmüş olduğumdur.

 

Мыр сыт? – Bu nedir? Мыр сыт? – Bu nedir? Мыр сыт? – Bu nedir?
Ар унэщ – O evdir. Мыр щынэщ – Bu kuzudur Ар уанэщ – O eğerdir.

 

Мыр сыт? — Bu nedir?                      
Ар мыщэщ
— O ayıdır

 

Мыр Умар и мыщэ? — Bu Ömer’in ayısı mı?
Ар Умар и мыщэщ
  — O Ömer’in ayısıdır.

 

Мор  нанэ и нысэ? — Şu ninenin gelini mi?
Ар нанэ и нысэщ.   — O ninenin gelinidir.

 

Dilin ses dili olması nedeniyle bütün sesler belirli kurallar çerçevesinde anlam ilgileri oluştururlar. Bu nedenle telaffuzları iyi öğrenilmesi gereken oluşturdukları anlamlar yeri geldikçe öğrenilecek ses çaprazlamaları.

Унэ уанэ сэ уэ ар нысэ санэ уасэ усэ уэрам Умар
мыщэ щынэ щауэ танэ си уи и шэ щэ умышэ умыщэ

 

ны ныш нашэ наша нешэ нэша нышэ щэ щэн щынэ ща
щанэ щана нащэ щыу щыуэ щыуа щауа щым  щымэ щыма

En İyi Oyun Blog