| А а — а | Е е —- е | И и — i | У у — u | Ы ы —- ı | О о — o | Э э — (a-e) |
Bu yedi sesli harften ilk dört tanesi diğer sessiz harflerle hece oluştururken belirtilen şekilde okunmakla birlikte tek başlarına veya hece, sözcük başlarında;
| A а | Ğa şeklinde okunur, fakat bu tam olarak ğa değil de ( a ) sesinin çıktığı yerden çıkan, orada oluşan bir ğa dır, gırtlaktan oluşmaz. |
| E e | Ye şeklinde okunur. ye deki e de ( a – e ) arası bir sestir |
| И и | Yı şeklinde okunur |
| У у | w veya Arapçadaki vav harfinin sesi ile okunur. |
| М м | Türkçe m harfi ile aynı sesi verir mı diye okunur. |
| мы — mı | ма –ma | мо –mo | мэ | ми –mi | мий –miy | мей –mey |
е ve и ile biten sözcüklerin sonuna gelen й sona y sesi ekler.
| мы — bu | мо — şu | а — o |
Bunlar belirteç harfi almamış, işaret sıfatlarıdır, sonrasında isim veya bir şey almak durumundadırlar.
| Ауэ — fakat | уэ — sen | уи –senin | и — onun |
| Н н | Türkçe n harfi ile aynı sesi verir, nı diye okunur. |
| ны –nı | нэ — ne | на –na | ну–nu | но –no | ней — ney | ний — niy |
| нанэ | – nine | унэ | – ev | уанэ | – eğer (atın üzerine konan) |
| нану | – bebek | нэ | – göz | ней | – kötü göz ( le bakmaktaki) |
| Р р | Türkçedeki r harfi ile aynı sesi verir, rı diye okunur. |
| ры | рэ | ра | ро | ру | ара | урэ | уэра | рауэ | мауэ | марэ | римэ | рамэ | нур |
Bu dilde tek başlarına anlamları olmayan ы ve р sesleridir. Diğer tüm sesler anlamlıdır.
Bu iki harf ise diğer harfler arasında dolgu, kaynaştırma veya benzeri görevler alırlar.
p nesnelerin veya isimlerin veya isimlerin yerini tutan sözcük sonlarına gelerek onları belirtili hale getirir. İsimleri i haline getirir.
| унэ — ev | унэр — evi | унэм — eve | унэу — ev olarak |
| мы мо а | Bu şu o işaret sıfatı |
| мыр мор ар | Bu şu o işaret yoluyla isimlerin yerini tutan sözcükler. İşaret ettikleri nesneleri belirtili hale getirirler. |
| мыр | – bu | мор | – şu | ар | – o |
| мыра? | – bu mu? | мора? | – şu mu? | ара? | – o mu? |
| Унэр мыра? | (Bahsi geçmiş) ev bu mu? | Мыр уэра? | Bu sen misin? |
| Унэр мора? | Ev şu mu? | Мор уэра? | Şu sen misin? |
| Унэр ара? | Ev o mu? | Ар уэра? | O sen misin? |
| С с | Türkçe s harfi ile aynı sesi verir, sı diye okunur. |
| сы | сэ | си | сей |
| сэ | – ben | си | – benim | си унэ | – evim |
| уэ | – sen | уи | – senin | уи унэ | – evin |
| а | – o | и | – onun | и унэ | – evi |
| си нанэ benim ninem | си уанэ benim eğerim | си нану benim bebeğim | синэ benim gözüm |
| уи нанэ senin ninen | уи уанэ senin eğerin | и нану senin bebeğin | уинэ senin gözün |
| и нанэ onun ninesi | и уанэ onun eğeri | и нану onun bebeği | инэ onun gözü |
| Ш ш | Türkçe ş sesi ile aynı sesi verir, şı diye okunur. |
| шы | шэ | ша | шу |
| шы | – at | шы | – kardeş |
| сиш | – atım | сиш | – kardeşim |
| уиш | – atın | уиш | – kardeşin |
| шу | – atlı | иш | – kardeşi |
| иш | – atı |
шэ – götür (onu götür emir)
сышэ — beni götür. ( taşınmayan şeyler için)
Burada görüldüğü gibi си уи и kısa veya tak heceli sözcüklere bitişik yazılır, uzun ve çok heceli sözcüklerde ayrı yazılır.
| Щ щ | ş’ Türkçede karşılığı olmadığından ses öğreticiden alınmalıdır. |
Bu ses şu andaki durumu belirten sestir.
Fiil sonuna gelerek o fiile yapılmış edilmiş durumda ( dır ) anlamı katar.
İsim veya sıfat veya ismin yerini tutan sözcük sonuna gelerek odur budur gibi anlamlar katar.
| Мыр унэщ | Bu evdir. | Мыр нанэщ | .Bu ninedir | Мыр анэщ. | Bu annedir |
| Мыр сэращ | Bu benim | Мыр уэращ | Bu sensin | Мыр аращ. | Bu odur |
| Мыр шыщ | Bu attır. | Мыр уанэщ | Bu eğerdir | Унэр мыращ | (Bahsettiğimiz) ev budur. |
Bu cümlelerde щ kalkarsa cümle soru cümlesi olur.
| Мыр унэ? Bu ev mi? | Мыр уанэ? Bu eğer mi? | Мор нанэ? Şu nine mi? | Ар шы? Bu at mı? |
| Унэщ Evdir | Уанэщ eğerdir. | Ар нанэщ O ninedir. | Шыщ Attır. |
| Мыр сэ си унэщ Bu benim evimdir | Мыр сэ си уанэщ Bu benim eğerimdir. | Ар сэ си нанэщ O benim ninemdir | Ар Умар ишщ O Ömer’in atıdır. |
Мор сэ си анэщ — Şu benim annemdir.
| Щынэ — kuzu | щынэр — kuzuyu | щынэм — kuzuya |
| Щынэр шэ | – Kuzuyu götür. |
| Нанэ и щынэр шэ | – Ninenin kuzusunu götür. |
| Си нанэ и щынэр шэ | – Ninemin kuzusunu götür. |
| Мыр щынэщ | – Bu kuzudur |
| Мыр нанэ и щынэщ | – Bu ninenin kuzusudur |
| Мыр Умар и щынэщ | – Bu Ömer’in kuzusudur |
| Мыщэ | Ayı | Нысэ | Gelin |
| Мор мыщэщ | Şu ayıdır | Мыр нанэ и нысэщ | Bu ninenin gelinidir. |
| Мор Умар и мыщэщ | Şu Ömer’in ayısıdır | Нысэр унэм шэ | Gelini eve götür |
| Ар Умар и мыщэ? | O Ömer’in ayısı mı? | Мыри Умар и нысэщ | Bu da Ömer’in gelini |
| Ар Умар и мыщэщ | O Ömer’in ayısıdır | Ари унэм шэ | Onu da eve götür. |
мы — Olumsuzluk ekidir. Yapma etme eyleme gibi anlamlar oluşturur.
| Т т | Türkçe t harfi ile aynı sestir. tı diye okunur. ты тэ та ти то |
| матэ — sepet | танэ — dana | щыт — ayakta dur (emir) | щыс — Otur (emir) |
Нанэ щысщ. — Nine oturuyor.
Умар щытщ — Ömer ayakta duruyor.
| Умар, танэр унэм шэ | Ömer, danayı eve götür. |
| Умар, танэр унэм умышэ | Ömer, danayı eve götürme |
| Мыщэр унэм шэ | Ayıyı eve götür. |
| Мыщэр унэм умышэ | Ayıyı eve götürme. |
| Щынэр унэм шэ | Kuzuyu eve götür. |
| Щынэр унэм умышэ | Kuzuyu eve götürme |
| умышэ — у – мы – шэ у — sen мы — yapma etme шэ — fiil — Sen götürme. |
| Нанэ унэм сшащ | Nineyi eve götürdüm (götürmüş durumdayım) |
| Щынэр унэм сшащ | Kuzuyu eve götürdüm. |
| Умар унэм сшащ | Ömer’i eve götürdüm |
с — Ben (götüren)
ш — Fiil kökü(götürmek)
а – Sıfatlaştırma eki
щ — Götürmüş durumdayım ( dır )
Götürmüş olduğumdur.
| Мыр сыт? | – Bu nedir? | Мыр сыт? | – Bu nedir? | Мыр сыт? | – Bu nedir? |
| Ар унэщ | – O evdir. | Мыр щынэщ | – Bu kuzudur | Ар уанэщ | – O eğerdir. |
Мыр сыт? — Bu nedir?
Ар мыщэщ — O ayıdır
Мыр Умар и мыщэ? — Bu Ömer’in ayısı mı?
Ар Умар и мыщэщ — O Ömer’in ayısıdır.
Мор нанэ и нысэ? — Şu ninenin gelini mi?
Ар нанэ и нысэщ. — O ninenin gelinidir.
Dilin ses dili olması nedeniyle bütün sesler belirli kurallar çerçevesinde anlam ilgileri oluştururlar. Bu nedenle telaffuzları iyi öğrenilmesi gereken oluşturdukları anlamlar yeri geldikçe öğrenilecek ses çaprazlamaları.
| Унэ | уанэ | сэ | уэ | ар | нысэ | санэ | уасэ | усэ | уэрам | Умар | ||||||||||
| мыщэ | щынэ | щауэ | танэ | си | уи | и | шэ | щэ | умышэ | умыщэ |
| ны | ныш | нашэ | наша | нешэ | нэша | нышэ | щэ | щэн | щынэ | ща | ||||||||||
| щанэ | щана | нащэ | щыу | щыуэ | щыуа | щауа | щым | щымэ | щыма |